Spis treści
8 kwietnia to Międzynarodowy Dzień Romów
Co roku 8 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Romów, święto, którego celem jest popularyzacja wiedzy o historii i tradycjach Romów.
Na zdjęciu: Don Vasyl z przyjaciółmi w czasie przygotowań do biesiady muzyki cygańskiej, Łódź 2018. Grzegorz Galasinski / Polska Press, zdjęcie ilustracyjne
Święto ustanowiono w 1990 r. na pamiątkę wcześniejszego, pierwszego w historii Światowego Kongresu Romów, który odbył się pod Londynem właśnie 8 kwietnia 1971 r. Odbyło się wówczas spotkanie przedstawicieli Romów z 25 państw. Powołano Światową Radę Romów, która wystosowała do ONZ wniosek o uznanie Romów za mniejszość narodową. Stworzona też wtedy Międzynarodowy Komitet Cyganów, który przyjął flagę i hymn Romów.
Obecnie Międzynarodowy Dzień Romów to święto obchodzone na całym świecie pod patronatem wielu instytucji kulturalnych i politycznych, nie tylko romskich. W Europie świętu Romów patronują np. Rada Europy, Komisja Europejska i Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
Kim właściwie są Romowie, czyli po dawnemu Cyganie? Gdzie w Polsce można zapoznać się z ich historią i tradycjami? Przekonajcie się! Przedstawiamy 4 miejsce w Polsce związane z Romami.
Posłuchajcie na filmie poniżej hymnu Romów – pieśni „Gelem, gelem”:
Kim są Romowie? Wędrówki i tradycje Romów
Romowie, nazywani kiedyś Cyganami, obecnie uznawani są za nieterytorialny naród, tzn. grupę ludzi z wykształconą odrębną świadomością narodową, którzy jednak nie są związani z żadnym konkretnym obszarem.
Romowie pod względem etnicznym wywodzą się z Indii, z których wywędrowali ok. X w n.e. Od tego czasu przemierzyli praktycznie cały świat – mniejszość romską można dziś spotkać niemal wszędzie. Szacuje się, że Romów na świecie jest obecnie do ok. 15 mln, a największe populacje, powyżej 500 tys. osób, zamieszkują kraje takie jak Rumunia, Bułgaria, Hiszpania, Słowacja, Węgry, Turcja i Brazylia.
Romowie prowadzili przez wieki nomadyczny tryb życia. Nieustannie przemieszczali się, a za domy mieli duże wozy, które w czasie postojów tworzyły tabor, czyli obóz. Romowie nie mieli stałych zajęć (nie mogli uprawiać ziemi, skoro nie mieli stałego miejsca), imali się więc różnych dorywczych prac.
Romowie mają własny język – romani – i własną odrębną kulturę, bardzo zróżnicowaną w zależności od kraju i regionu, z którym na dłużej związała się dana grupa Romów. Ogół tradycji romskich nazywany jest Romanipen, a przestrzegania wspólnych zwyczajów pilnowali w przeszłości reegionalni królowie cygańscy (ostatni polski król cygański, Henryk Nudziu Kozłowski, zmarł w 2021 r. Piosenkarz Don Vasyl jest być może najbardziej znanym polskim Romem i bywa nazywany „królem Cyganów”, ale oficjalnie nie pełni tej funkcji).
Romskie pochodzenie ma wiele ciekawych postaci świata nauki i kultury. Lista nazwisk tylko dowodzi, jak daleko zawędrowali Romowie i jak różnorodne były ich losy w najdalszych zakątkach świata. Według Stowarzyszenia Romów w Polsce, cygańskie korzenie mieli i mają np.
- Charlie Chaplin
- Elvis Presley
- Michael Caine
- Pola Negri
- Edyta Górniak
Prawdziwych Cyganów już nie ma? Romowie w Polsce w XX i XXI w.
Nomadyczny styl życia Romów czynił z nich w naturalny sposób gości i przechodniów wszędzie tam, gdzie się zjawili. Nierzadko ich wieczna obcość budziła niechęć ze strony stałych mieszkańców. W okresie PRL władze postanowiły zmienić wielowiekowe tradycje romskie i skłonić Romów do osiedlenia się na stałe w wybranym miejscu, tak by mogli łatwiej wtopić się w społeczeństwo polskie. W 1950 r. rozpoczęto rejestrację rodzin romskich, w 1952 r. rząd rozpoczął program mający pomóc Romom przejść na osiadły tryb życia.
Państwo polskie pod egidą Rzecznika Praw Obywatelskich nadal prowadzi tzw. Program integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce na lata 2021-2030, który ma pomagać Romom znaleźć mieszkanie i wyedukować dzieci.
Można więc powiedzieć, że w XX i XXI w. społeczność Romów w Polsce przeszła daleko idące przeobrażenie i rzeczywiście tych „prawdziwych Cyganów” – nomadów przemierzających Europę w swoich kolorowych wozach – już nie ma.
Są jednak w Polsce miejsca, w których można zapoznać się z dawną kulturą cygańską. Poniżej przedstawiamy 4 takie niezwykłe miejsca, który powinien odwiedzić każdy miłośnik kultury romskiej, a także polskiej historii i etnografii, których Romowie stanowią integralną część.
Na zdjęciu: wóz taborowy, prezentowany w czasie pikniku cygańskiego w Nowej Hucie, 2016 r. Anna Kaczmarz / Polska Press, zdjęcie ilustracyjne
4 miejsca w Polsce, w których poznacie dzieje i kulturę Romów
Gdzie możecie na własne oczy przekonać się, jak wyglądała dawniej kultura cygańska w Polsce i na świecie? Poniżej przedstawiamy miejsca i instytucje, przechowujące pamięć o Romach.
Muzeum Ziemi Tarnowskiej (dawniej Muzeum Okręgowe w Tarnowie)
W ramach Muzeum Ziemi Tarnowskiej działa Muzeum Etnograficzne w Tarnowie. Właśnie tam możecie oglądać najstarszą w Polsce i przez kilka dekad jedyną na świecie wystawę stałą, poświęconą Romom. Jej historię opasała Natalia Gancarz w artykule „Kolekcja romska zwana Amaro Muzeum”, w: „Muzealnictwo” 2017, t. 58, s. 268-276.
Pierwsza poświęcona Romom wystawa „Cyganie w kulturze polskiej” powstała w 1979 r. w oparciu o liczne pamiątki, przedmioty codziennego użytku i duży zbiór ikonograficzny. Obecna wystawa „Cyganie. Historia i kultura” została stworzona w 1990 r. z okazji odbywającego się w Polsce IV Międzynarodowy Kongres Romów (właśnie wtedy ustanowiono Międzynarodowy Dzień Romów).
Wystawa romska Muzeum Etnograficznego w Tarnowie mieści się w zabytkowym, XVIII-wiecznym dworze. Na zapleczu otwierana jest też sezonowa, plenerowa wystawa wozów taborowych. Muzeum Ziemi Tarnowskiej organizuje tez co roku Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów, czyli rodzaj pielgrzymki do miejsc związanych z martyrologią Romów z czasów II wojny światowej w regonie Tarnowskim. Objazd odbywa się w zrekonstruowanych taborowych wozach, a więc sam w sobie stanowi jakby chwilowe wskrzeszenie dawnych tradycji romańskich i ilustrację stylu życia Cyganów, który już przeminął.
Zobaczcie na filmie, jak wygląda wystawa romska w Muzeum Etnograficznym w Tarnowie:
Muzeum Etnograficzne w Tarnowie - mapa:
Centrum Historii i Kultury Romów w Oświęcimiu
To pierwsza i jedyna tego rodzaju publiczna instytucja kultury w Polsce, muzeum i ośrodek badawczy w całości poświęcony Romom. Centrum Historii i Kultury Romów w Oświęcimiu to całkowita nowość – powołano je do istnienia w styczniu 2024 r., a swoje podwoje dla gości otworzyło dopiero w lutym.
Centrum działa pod egidą Stowarzyszenie Romów w Polsce. Jak czytamy w komunikacie Stowarzyszenia:
Misją Centrum Historii i Kultury Romów jest badanie, dokumentowanie i upowszechnianie wiedzy o wielowiekowej obecności Romów na ziemiach polskich.
Szczególny nacisk ma być kładziony na losy Romów w czasie II wojny światowej i dramat holokaustu romskiego – prześladowań i mordów dokonywanych na Romach przez hitlerowców.
Na razie Centrum Historii i Kultury Romów w Oświęcimiu jest jeszcze w fazie organizacji, ale już możecie obejrzeć w jego siedzibie (kamienicy przy ul. Berka Joselewicza 5, w zabytkowej części centrum Oświęcimia) dwie wystawy stałe: „Romowie – historia i kultura”, oraz „Przenikanie kultury – Romowie kiedyś i dziś”.
Kuźnia Romów w Łodzi
Miejscem ściśle związanym z losami Romów w czasie II wojny światowej jest Kuźnia Romów, oddział Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi przy ul. Wojska Polskiego 84.
Kuźnia Romów to jeden z zachowanych budynków dawnego obozu cygańskiego, miejsce ścisłego odosobnienia dla Romów, stworzone przez nazistów na wzór żydowskich gett. Właśnie tu od 1941 do 1942 r. przetrzymywano ok. 5 tys. Romów i Sinti, przywiezionych tutaj z terenów Austrii i Węgier, a potem przetransportowanych i zamordowanych w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. W Kuźni Romów możecie poznać dramatyczną historię prześladowań i zagłady Romów w czasie II wojny światowej.
Wirtualne Muzeum Kultury Romów w Warszawie
W 2013 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał Muzeum Kultury Romów w Warszawie, instytucję zajmującą się edukacją z zakresu historii i kultury Romów w Polsce i Europie.
Od 2015 r. muzeum ma formę wirtualną – na oficjalnej stronie internetowej znajdziecie liczne zdigitalizowane eksponaty, podzielone na działy tematyczne, takie jak Sztuka (zobaczycie tu romskie malarstwo), Fotografia (zdjęcia, pocztówki sprzed i po II wojnie światowej), Kultura Materialna (np. zdjęcia wozów taborowych, strojów, biżuterii) i Biblioteka (książki o Romach, filmy, nagrania muzyczne).
Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Stronę Podróży codziennie. Obserwuj Stronę Podróży!
Źródła: Rzecznik Praw Obywatelskich, Muzeum Ziemi Tarnowskiej, Muzeum Kultury Romów w Warszawie, Stowarzyszenie Romów w Polsce, Centrum Historii i Kultury Romów, Muzealnictwo, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
